Τι είναι η φοβία πτήσης και πώς δημιουργείται;

Η φοβία πτήσης είναι μια ειδική φοβία, δηλαδή παράλογος και υπερβολικός φόβος για ένα συγκεκριμένο ερέθισμα, όπως το ταξίδι με το αεροπλάνο. Άλλες ειδικές φοβίες είναι η φοβία για τα ζώα ή έντομα, τις ενέσεις ή τραύμα, το ύψος, τα καιρικά φαινόμενα κ.α.Ανήκουν στην ευρύτερη κατηγορία των διαταραχών άγχους. Όταν κάποιος υποφέρει από μια ειδική φοβία, αντιλαμβάνεται ότι ο φόβος του είναι παράλογος, αλλά αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να τον τιθασεύσει.  Ο άνθρωπος που την έχει, αποφεύγει συστηματικά να ταξιδέψει με το αεροπλάνο, επειδή φοβάται υπερβολικά μήπως το αεροπλάνο πέσει. Ως αποτέλεσμα, η φοβία περιορίζει σημαντικούς τομείς της ζωής του πάσχοντα σε κοινωνικό, διαπροσωπικό ή επαγγελματικό επίπεδο.

Σύμφωνα με τις θεωρίες της μάθησης, που παρέχουν την πιο στέρεη βάση για την εξήγηση της δημιουργίας των φοβιών, κάποιος μπορεί να αναπτύξει μια ειδική φοβία με τους ακόλουθους τρόπους:

1. Μέσω μιας δικής του τραυματικής εμπειρίας σε σχέση με τα αεροπορικά ταξίδια π.χ. είχε μια πραγματική άσχημη πτήση με πολλά κενά αέρος στην οποία φοβήθηκε ότι κάτι πολύ κακό μπορεί να συμβεί όπως το να πέσει το αεροπλάνο,
2. Μέσω μεταφοράς πληροφοριών π.χ. άκουσε κάποιον να διηγείται μια δική του τραυματική εμπειρία σχετική με πτήσεις
3. Μέσω μίμησης προτύπου, δηλαδή αν κάποιος σημαντικός στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον φοβάται υπερβολικά τα αεροπλάνα και τις πτήσεις ενδεχομένως να μεταφέρει το φόβο του και σε κάποιον άλλον χωρίς ο τελευταίος να έχει απαραίτητα δικές του άσχημες εμπειρίες. Αυτό συμβαίνει κυρίως, μεταξύ γονιών και παιδιών. Τα παιδιά έχουν την τάση να αναγνωρίζουν τους φόβους των γονιών τους και να αντιγράφουν τις συμπεριφορές τους. Έτσι εξηγείται γιατί υπάρχουν ειδικές φοβίες που δεν έχουν σαφή ημερομηνία έναρξης, και ο πάσχων αναφέρει ότι από πάντα φοβόταν τη συγκεκριμένη κατάσταση.
4. Τέλος, μπορεί να προκύψει ως αποτέλεσμα κάποιας άλλης διαταραχής π.χ.ο φόβος εγκλωβισμού και η αδυναμία διαφυγής που σημειώνεται σε μια άλλη διαταραχή άγχους, την αγοραφοβία, μπορεί να οδηγήσει κάποιον να σταματήσει τα αεροπορικά ταξίδια ή αν προϋπάρχει φοβία ύψους, τότε είναι πιθανό να αναπτυχθεί και φοβία πτήσης στο ίδιο άτομο.

 

Ποιες είναι οι βαθύτερες αιτίες που κάνουν κάποιον να φοβάται τα αεροπλάνα; Το γεγονός ότι δεν έχει τον έλεγχο της κατάστασης;

Η φοβία συνοδεύεται από έντονες ψυχοσωματικές αντιδράσεις, που είναι δυσάρεστες για αυτόν που τις βιώνει. Παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από φοβία πτήσης αναφέρουν ότι ο κύριος φόβος τους είναι μήπως το αεροπλάνο πέσει, άρα σκοτωθούν, υπάρχει περίπτωση εξαιτίας της ύπαρξης των σωματικών απαντήσεων, να αναπτυχθεί δευτερογενώς μια ανησυχία για την ικανότητα του πάσχοντα να τις διαχειριστεί. Σε τελευταία ανάλυση φοβάται επομένως, μήπως δεν καταφέρει να διαχειριστεί τον εαυτό του. Ο φόβος απώλειας ελέγχου, άρα ο φόβος μήπως συμπεριφερθώ με τρόπο ανάρμοστο ή ντροπιαστικό μπορεί να ενισχύσει τη συμπεριφορά αποφυγής σε σχέση με τα αεροπορικά ταξίδια, γιατί δε συνάδει με τις κοινωνικές επιταγές και νόρμες.

 

Ποια είναι τα συμπτώματα της φοβίας αυτής, σωματικά και ψυχολογικά;

Τα επίπεδα τα οποία πλήττονται εξαιτίας της φοβίας είναι : η σκέψη, το σώμα, η συμπεριφορά και το συναίσθημα.

Ξεκινώντας από τη σκέψη, οι πάσχοντες χαρακτηρίζονται από αρνητικές σκέψεις όταν έρχονται σε επαφή με το φοβογόνο ερέθισμα, στη συγκεκριμένη περίπτωση το ταξίδι με το αεροπλάνο, με περιεχόμενο κυρίως καταστροφολογικό, όπως «Θα πέσει», «Θα είναι μια κακή πτήση και θα φοβηθώ πολύ», «Δε θα μπορώ να ελέγξω τον εαυτό μου αν έχω έντονα σωματικά συμπτώματα», «Θα γίνω ρεζίλι» κ.λ.π.

Στο σώμα σημειώνονται οι κλασικές σωματικές αντιδράσεις του άγχους, που ενώ είναι φυσιολογικό να υπάρχει για να διατηρούμε τη λειτουργικότητα στη ζωή μας, όταν ξεπεράσει κάποια όρια η υποκειμενική δυσφορία που επιφέρει είναι σημαντική εξαιτίας της έντασης των σωματικών συμπτωμάτων. Έτσι, παρατηρείται ταχυκαρδία, ή έντονοι χτύποι καρδιάς, δυσκολία στην αναπνοή, τρέμουλο, εξάψεις ή κρυάδες, μυϊκή ένταση, μουδιάσματα, αίσθημα μη πραγματικού, μυρμηγκιάσματα, ζαλάδα, ναυτία κ.α.

Εξαιτίας των παραπάνω, ο πάσχων επιλέγει να αλλάξει τη συμπεριφορά του, υιοθετώντας για προληπτικούς λόγους και άρα για να μη συμβούν στην πραγματικότητα όλα αυτά που φοβάται, συμπεριφορά αποφυγής. Δηλαδή, αποφεύγει αρχικά τις πτήσεις. Όταν όμως, κάποιος περιορίζει τη ζωή του πιστεύοντας ότι δεν τα καταφέρνει σε ένα τομέα που αναγνωρίζει ότι οι άλλοι μπορούν, σταδιακά, αυξάνει το αίσθημα της μειωμένης αυτο-αποτελεσματικότητας με αποτέλεσμα η αποφυγή να γενικεύεται και σε άλλα ερεθίσματα σχετικά με το αεροπλάνο, όπως το να βρίσκεται κανείς στο αεροδρόμιο χωρίς να έχει την πρόθεση να πετάξει, οι συζητήσεις για αεροπορικά ταξίδια, και οτιδήποτε μπορεί να έχει δυνητικά σχέση με την πτήση.

Επομένως, στο επίπεδο του συναισθήματος παρουσιάζεται έντονο άγχος και φόβος και αν η φοβία επηρεάζει με σαρωτικό τρόπο τη λειτουργικότητα κάποιου, δεν είναι σπάνιο να δημιουργεί και καταθλιπτικά συμπτώματα.

 

Πώς αντιμετωπίζεται;

Η ενδεικνυόμενη θεραπεία για τη φοβία πτήσης βάσει εμπειρικών δεδομένων, είναι η Ψυχολογική Θεραπεία Συμπεριφοράς (ΨΘΣ). Είναι σύντομη, με αποτελέσματα που διατηρούνται στο χρόνο τα οποία έχουν προκύψει από ελεγχόμενες κλινικές δοκιμασίες. Η ΨΘΣ έχει ως κύριο χαρακτηριστικό της την ενεργή συμμετοχή του θεραπευόμενου με στόχο την τροποποίηση της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς και την αντικατάστασή της με νέες, προσαρμοστικές αντιδράσεις στο φοβογόνο ερέθισμα. Δομικός λίθος της ΨΘΣ είναι η τεχνική της έκθεσης στην πραγματικότητα, που όπως φαίνεται και από το όνομά της είναι η αντιμετώπιση της κατάστασης που αποφεύγεται π.χ. πτήση. Ο θεραπευόμενος εκπαιδεύεται να αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο το φόβο του συστηματικά και επαναλαμβανόμενα, μέχρις ότου μειωθούν τα σωματικά συμπτώματα και άρα επομένως, αλλάξουν και οι αρνητικές, καταστροφολογικές σκέψεις. Αλλάζοντας επομένως, τη συμπεριφορά, αυτό που συμβαίνει είναι ότι συμπαρασύρονται στην αλλαγή  τόσο οι σκέψεις όσο και το δυσφορικό συναίσθημα. Παρατηρεί ότι σταδιακά συνηθίζει ή εξοικειώνεται στην κατάσταση που μέχρι πρότινος αποφεύγονταν και μαθαίνει μέσα από την εμπειρία του, ότι αυτά που φοβάται δεν συμβαίνουν στην πραγματικότητα.