Γιατί το να μπορέσουμε να διαχειριστούμε καλύτερα το θυμό μας είναι σημαντικό; Ποια είναι τα οφέλη του στην ψυχή μας, την καθημερινότητά μας και τη σχέση μας με τους ανθρώπους γύρω μας;

 

Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό ανθρώπινο συναίσθημα που όλοι μας αισθανόμαστε από καιρό σε καιρό. Είναι η φυσιολογική αντίδραση στην κριτική, απειλή ή απόγνωση και έχει εξελιχθεί για να βοηθά τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν όλα τα παραπάνω. Μπορεί να κινητοποιήσει ενέργεια και να κάνει κάποιον αποφασισμένο να διορθώσει λαθεμένες συμπεριφορές και κοινωνικές αδικίες ή να διαδώσει αρνητικά συναισθήματα για συγκεκριμένες κατάστάσεις. Επομένως, σε ορισμένα πλαίσια έχει επιβιωτική αξία. Μπορεί όμως να γίνει καταστροφικός όταν δεν μπορεί να εκφραστεί με το σωστό τρόπο. Στη δυνατή του μορφή ο θυμός μάς κάνει να χάνουμε την ικανότητα για επεξεργασία πληροφοριών και γνωσιακού ελέγχου της συμπεριφοράς.

Ο θυμωμένος χάνει την αντικειμενικότητά του, ενσυναίσθηση (empathy), τη σύνεση και την ικανότητά του να σκέφτεται τους άλλους. Το εύρος του κυμαίνεται από απλή ενόχληση μέχρι την οργή, που μπορεί να θολώσει τη σκέψη και την ευθυκρισία και μπορεί να οδηγήσει σε παράλογες πράξεις. Ο θυμός μπορεί να εξελιχθεί σε επιθετικότητα που εκφράζεται σωματικά, ηθικά ή συναισθηματικά στον εαυτό ή στους άλλους με λεκτική ή μη λεκτική μορφή. Μερικές φορές ο θυμός κατευθύνεται προς τον εαυτό π.χ. αυτοτραυματισμοί (κοψίματα) ή χτυπάω το κεφάλι μου στον τοίχο.

Μπορεί να είναι παθητικός ή επιθετικός. Στην πρώτη περίπτωση μπορεί να κάνω κακοπροαίρετα σχόλια, να αποφεύγω τη βλεμματική επαφή, να υποτιμώ τους άλλους ή να σιωπώ επιδεικτικά. Στην επιθετική μορφή του ο θυμωμένος μπορεί να εκφράζει απειλές με χειρονομίες ή πράξεις π.χ χτυπάω πόρτες, κορνάρω με μανία και σε μερικές περιπτώσεις φτάνει μέχρι την πρόκληση βλάβης σε αντικείμενα ή πρόσωπα.

Στη σύγχρονη εποχή θεωρείται ανώριμος και απολίτιστος τρόπος αντίδρασης στη ματαίωση, απειλή, βία ή απώλεια.Αντιθέτως, το να κρατά κανείς την ψυχραιμία του υπό πίεση, θεωρείται αξιοθαύμαστη ιδιότητα.

Πώς συνδέεται ο θυμός με παρελθοντικές αρνητικές εμπειρίες;

Ο θυμός μπορεί να είναι δευτερεύον συναίσθημα μετά το φόβο, τη στενοχώρια ή τη μοναξιά. Είναι πολύ συχνό οι άνθρωποι να εγκλωβιζόμαστε σε καταστάσεις τις οποίες έχουμε εισπράξει ως αδικίες εναντίον μας είτε από την τύχη είτε από κάποιους άλλους ανθρώπους, οι οποίες πυροδοτούν έντονο θυμό. Αν ο θυμός δεν εκφραστεί με λειτουργικό τρόπο, τότε μπορεί να εκφράζεται με παθητικό ή επιθετικό τρόπο, ακόμη και πολύ καιρό μετά το συγκεκριμένο γεγονός ή κατάσταση που τον προκάλεσε, δεδομένου ότι τόσο η επιθετικότητα όσο και η παθητικότητα ανακυκλώνουν αντί να επιλύουν τα προβλήματα που υπάρχουν.

Σε τέτοιες καταστάσεις αισθανόμαστε σα να έχουμε υποστεί μια απώλεια που αφορά την ίδια την υπόστασή μας. Για να γίνει αποδεκτή η οποιαδήποτε νέα κατάσταση έχει διαμορφωθεί, πρέπει να περάσουμε μέσα από διάφορα στάδια που συνήθως είναι μια μακρά διαδρομή με τέρμα την συγχώρεση. Αυτό απαιτεί μεγάλη ωριμότητα, γιατί χρειάζεται να είναι κάποιος σε θέση να κοιτάξει μέσα στον εαυτό του για να μπορέσει να ανακαλύψει ίσως και τη δική του συμμετοχή.

Πρακτικά, ποιες είναι οι διεργασίες που θα τον βοηθήσουν να διαχειριστεί του θυμό του και σε ποιες περιπτώσεις είναι καλό να απευθυνθεί σε έναν ειδικό προκειμένου να βοηθηθεί;
Ένα από τα σημαντικότερα βήματα είναι να καταφέρει να εκφράσει τα συναισθήματά του με θετικό τρόπο, αποφεύγοντας τον παθητικό ή επιθετικό. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι έιναι ξεκάθαρος με τα συναισθήματά και τις ανάγκες του. Αυτό απαιτεί αυτοπεποίθηση και ανοιχτή γλώσσα του σώματος όπως επίσης και την ικανότητα επικοινωνίας χωρίς εντάσεις. Είναι κάτι που διδάσκεται ή μπορεί κάποιος να εκπαιδευτεί σ’ αυτό. Στις περιπτώσεις που δεν έχει μάθει να συμπεριφέρεται κάποιος με θετικό τρόπο θα βρίσκει τον εαυτό του συχνά σε καταστάσεις στις οποίες ο θυμός που θα εκλύεται θα τον κάνει είτε να «πνίγεται» είτε να «ξεσπάει», απομακρύνοντάς τον από την επίλυση της διαφοράς ή της διαφωνίας.

Με ποιες συμπεριφορές διαφαίνεται ο θυμός στη σχέση μας με κάποιον σύντροφο, τι προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει και πώς μπορούμε να τον διαχειριστούμε καλύτερα ώστε να μην λειτουργήσει τοξικά στη σχέση;

Μια από τις σημαντικότερες αλληλεπιδράσεις που έχουμε ως άνθρωποι είναι στο επίπεδο των προσωπικών μας σχέσεων με έναν σύντροφο. Αν οι δύο εμπλεκόμενοι στο σύστημα που ονομάζεται «ζευγάρι» δεν έχουν μάθει να έχουν θετική συμπεριφορά και να ακολουθούν σωστούς κανόνες επικοινωνίας, τότε πολλές φορές προκαλούνται ρήγματα στη σχέση που συχνά είναι μη αναστρέψιμα. Δρώντας θετικά οι σύντροφοι δεν βάζουν τον έτερο σε κατάσταση απειλής, αλλά και δεν καταπιέζουν τον εαυτό τους στην έκφραση των αναγκών και των επιθυμιών τους. Αν παρόλ’ αυτά προκληθεί κατάσταση στην οποία μέσα στο ζευγάρι κάποιος από τους δύο αισθανθεί θυμό, καλό θα ήταν να περιγράψει τα συναισθήματά του στον άλλον για να τον προσανατολίσει, να αναλάβει το μέρος της ευθύνης που του αναλογεί, πριν ζητήσει κάτι και να ανταποκριθεί σ’ αυτό που έχει να απαντήσει ο σύντροφος ακόμη κι αν δεν συμφωνεί. Κάποια από τα «χειρότερα, απαγορευμένα όπλα» είναι να αποχωρεί κάποιος από τη σκηνή του καυγά με επιδεικτικό τρόπο, να επιτίθεται στο χαρακτήρα, τα κίνητρα ή την προσωπική αξία του συντρόφου, να επιτίθεται στην πατρική οικογένεια του, να μετατοπίζεται το κέντρο του καυγά ή να αναμιγνύονται και άλλοι στη διένεξη. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι υγιεινό να αναβάλλουμε να μιλήσουμε για κάτι που έχει προκαλέσει θυμό, γιατί όταν ο θυμός συσσωρεύεται μπορεί να πάρει τρομακτικές διαστάσεις.

Με ποιους τρόπους οι γονείς μπορούν να επηρεάσουν την εκδήλωση θυμού στο παιδί τους στην ενήλικη ζωή;

Οπωσδήποτε οι εμπειρίες μας, όχι όμως, μόνον αυτές που έχουμε στην πρώιμη ζωή μας αλλά σε όλο το μήκος της, επηρεάζουν τον τρόπο που κάποιος «διαβάζει» την πραγματικότητα. Μέσα σ’ αυτές συγκαταλέγονται και οι σχέσεις με τους γονείς μας, όπως επίσης και οι οδηγίες που έχουμε πάρει από αυτούς. Το πώς διαμορφώνεται ο εαυτός μας επηρεάζεται άμεσα από το πώς ζήσαμε στην πρώτη κοινωνική ομάδα που είναι η οικογένεια. Ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώνουμε είναι πολύ σημαντικός για τις αντιδράσεις μας στο μέλλον σε σημαντικούς τομείς. Το στενό οικογενειακό περιβάλλον είναι η πρώτη κοινωνική ομάδα στην οποία συμμετέχουμε. Αν ένα παιδί βιώνει απόρριψη από τους γονείς του σε προσπάθειες να κάνει οτιδήποτε, μέσω απαξιωτικών σχολίων, τότε δεν μαθαίνει να είναι αυτόνομο και να εξερευνά ή να δοκιμάζει καινούργια πράγματα. Η συσσώρευση τέτοιων σχολίων οδηγεί είτε στην παραίτηση είτε στην εναντίωση. Και τα δύο μπορούν να ιδωθούν ως έκφραση θυμού. Στην πρώτη περίπτωση ενάντια στον εαυτό και στη δεύτερη ενάντια στους άλλους. Οι γονείς οφείλουν να παρέχουν ασφάλεια μέσα στην οποία το παιδί θα καταφέρει να εξελιχθεί και να αναπτύξει τις ικανόητες του, έτσι ώστε να μην δημιουργηθεί ένας «θυμωμένος» ενήλικας. Οι βασικές συνιστώσες για τη δημιουργία αυτού του κλίματος ασφάλειας είναι η σταθερότητα, η συνέπεια και η ενημέρωση του παιδιού για αυτά που πρόκειται να συμβούν και το αφορούν, έτσι ώστε να μην βρίσκει τον εαυτό του μπροστά σε εκπλήξεις στις οποίες χρειάζεται να προσαρμοστεί και άρα να αφήσει σημαντικούς τομείς της ωρίμανσής του σε εκκρεμότητα ή σε αναμονή.

Πώς βιώνει ένας άνθρωπος μια τόσο δύσκολη οικονομικά και εργασιακά συγκυρία και πώς μπορεί να επηρεαστεί η σχέση μας με τους κοντινούς μας ανθρώπους; Με ποιον τρόπο μπορούμε να διαχειριστούμε καλύτερα το θυμό αυτό;

Η εργασία είναι ένας από τους πιο σημαντικούς τομείς στη ζωή όλων. Οι τωρινές συνθήκες εργασιακά και οικονομικά, διαγράφονται τουλάχιστον προβληματικές και μπορούν να προκαλέσουν συναισθήματα θυμού, κυρίως γιατί εμπλέκεται ο παράγοντας της αδικίας σε ότι συμβαίνει γύρω μας. Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή, ο θυμός συνδέεται με τη δημιουργικότητα και μπορεί να είναι συναίσθημα με θετικές επιδράσεις, αν μέσω αυτού προκύψει η θέληση για βελτίωση ή διόρθωση. Ένας άνθρωπος που όμως, έχει πολλές οικονομικές εκκρεμότητες και ταυτόχρονα χάνει τη δουλειά του, μπαίνει σε μια κατάσταση υψηλού στρες για την αβέβαιη εξέλιξη. Αυτό μπορεί να προκαλέσει μια επίκτητη κατάσταση «αβοηθησίας», να αισθάνεται δηλαδή ότι δεν έχει τη δύναμη να παρέμβει στο περιβάλλον του, γεγονός που μπορεί να τον οδηγήσει σε παραίτηση από την προσπάθεια να βρει λύσεις για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Επίσης, μια άλλη αντίδραση είναι η εκδήλωση θυμού προς την αδικία που του γίνεται με δυστυχώς μικρές ευκαιρίες λειτουργικής έκφρασης. Το καθένα ξεχωριστά αλλά και τα δύο σε συνδυασμό επηρεάζουν ποικιλοτρόπως την αλληλεπίδραση με τους γύρω μας. Τα νέυρα και ο θυμός μπορούν να διοχετεύονται στις στενές μας σχέσεις δημιουργώντας εντάσεις και κλυδωνισμούς, αλλά και η παραίτηση από την προσπάθεια να δημιουργεί αισθήματα θυμού του περιβάλλοντος προς τον άνθρωπο που «έχει σει τα όπλα». Σε τέτοιες καταστάσεις το μόνο που μπορεί να έχει κάποια λειτουργική αξία είναι η συνεχής προσπάθεια για όποιο δημιουργικό αποτέλεσμα ακόμη κι αν οι συνθήκες είναι πολύ χειρότερες από αυτό που έχει συνηθίσει ή ζήσει κάποιος στο παρελθόν. Επιλογή σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι η παραίτηση ή η «τυφλή» έκφραση δυσαρέσκειας.